Arkhe Dergisi Sayı 22

Çağlar Boyu Suç ve Ceza

İnsanların bir arada yaşamaya başladığı dönemlerden itibaren toplu halde yaşama düzenini korumaya, bireyler arası ilişkileri düzenlemeye, bireylerin birbirlerine karşı haklarını belirlemeye yönelik uyulması gereken kurallar karşımıza çıkar. Bu kurallara uyulmadığı takdirde ise birtakım yaptırımlar söz konusudur. Bu kural ve yaptırımların tamamını oluşturan sisteme hukuk adı verilir. Kısaca toplumsal yaşamı düzenleyen yasaların bütünü olarak da tanımlanabilir. Bir arada yaşamayı düzenlemeye yönelik ilk kurallar yazısız kurallardır. Genellikle dine, geleneklere, görgü ve ahlak kurallarına, törelere, örf ve adetlere, kolektif vicdana dayanan kurallardır. Yazılı hukuk kuralları oluşturulurken de yazısız kurallar temel alınmıştır. Tarihte bilinen ilk yazılı kurallar yazının da mucidi olan Sümerlere dayanmaktadır. MÖ 1760 yılı civarında Akadca yazılmış olan ve Babil Kralı Hammurabi’ye ait olan Hammurabi Kanunları 1947 yılına kadar en eski yazılı yasa kitabesi olarak bilinmekteydi. 1947 yılında Sümer kralı Lipit – İştar’ a ait olan Sümerce çivi yazısıyla yazılmış bir kil tablet bulunmuştur. Bu tablet Hammurabi Kaununları’ndan yaklaşık 150 yıl öncesine tarihlenmektedir. 1948 yılında ise Bağdat’ta bulunan Harmal Höyük’te Sami dilinde yazılmış iki adet kil tablet keşfedilmiş ve tabletlerin Lipit- İştar’dan daha eskiye dayandığı anlaşılmıştır. Ancak bu tabletler de en eski yazılı kitabe olma unvanını kaybetmiştir. Asur bilimcisi ve Sümer dili uzmanı Samuel Noah Kramer tarafından İstanbul Arkeoloji Müzeleri Şark Eserleri Koleksiyonu’nda bulunan Ur- Namnu tabletleri bugün bilinen en eski yazılı yasa kitabeleridir. Muazzez İlmiye Çığ ve Hatice Kızılyay tarafından çevirileri yapılmıştır. Bazı Sümerologlar 1960 yılında bulunan ve bugün Louvre Müzesi’nde sergilenmekte olan Urukagina tabletlerini bilinen en eski yazılı yasa kitabeleri olarak kabul etse de bu konuda bir görüş birliği sağlanamamıştır. Sümerlere ait pek çok yasa tableti dışında Asurlara ait tabletler ve Kültepe’de bulunan tabletler de yasalarla ilgili ilginç konular içermektedir. Bu tabletlerde yer alan konular arasında cinayet davaları, miras anlaşmazlıkları, evlilik sözleşmeleri, ticari anlaşmazlıklar, boşanmalar vardır. Eski Mezopotamya Uygarlıklarından Antik Mısır’a, Hititlerden Hellenlere, Antik Yunan ve Roma’dan Vikinglere pek çok uygarlığın hukuk anlayışını ele aldığımız bu sayıda suç ve cezanın tarihine yolculuk ediyoruz.

Arkeolojiye dair daha fazla içerik için Arkhe Arkeoloji Dergisi ve Arkhe Kitap bölümlerini ziyaret etmeyi unutmayın.