Arkeolojide Temel Yöntemler

Gözden geçirilmiş 2. baskı.

Bu kitap öncelikli olarak arkeoloji öğrencisine yönelik yazılmıştır. Kitaba katkıda bulunan tüm yazarlar arkeolojinin yöntemleriyle ve bazı temel kavramlarıyla ilk defa karşılaşan öğrencileri düşünerek açıklayıcı bir dil kullanmaya özen göstermişlerdir. Bunun yanı sıra bazı yazarlar kaynakçalarına ek olarak öğrenciler için okuma önerileri sunmayı gerekli gördüler. Kitabın aynı zamanda Türkiye’de sayıları giderek artan, arkeoloji bölümlerinde söz konusu yöntemleri ve kavramları öğrencilerine anlatma derdine düşmüş, fakat öğrencilerine bu konuda okutabileceği Türkçe kaynak bulmakta zorlanan meslektaşlarımıza da yardımcı olacağını umut ediyoruz.

Elinizdeki bu kitap derleyenlerin henüz öğrencilik yıllarından itibaren gerçekleştirmeyi umut ettikleri bir düşüncenin ürünüdür; Türkçe yazılmış bir ‘Arkeolojiye Giriş’ kitabı. Diğer bir deyişle bir bilim dalı olarak arkeolojinin temel kavram ve yöntemlerinin tanıtıldığı giriş niteliğinde bir kitap. Biz bir başlangıç olarak gördüğümüz bu kitapta Türkiye arkeoloji yazınındaki önemli bir eksikliği gidermek amacıyla arkeolojinin temel yöntemlerini ele aldık.
406 s, s/b resimler, Türkçe.
JEOARKEOLOJİ VE PALEOCOĞRAFYA ARAŞTIRMALARININ ARKEOLOJİDEKİ YERİ
İlhan Kayan
Giriş
Jeoarkeolojinin Gelişimine Genel Bakış
Su ve Jeoarkeolojide Önemi
İklim Değişmeleri ve Jeoarkeolojik Etkileri
Kuvaterner İklim Değişmeleri
Deniz Seviyesi Değişmeleri
Holosen Deniz Seviyesi Değişmeleri, Kıyı Şekillenmesindeki Etkileri ve Jeoarkeolojik Sonuçları
Deltalarda Paleocoğrafya - Jeoarkeoloji Araştırma Yöntemleri
Sonuç
Notlar
Kaynakça
ARKEOLOJİDE MEKÂNSAL TEKNOLOJİLER: Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri
Tuna Kalaycı
Uzaktan Algılama
Yerden Algılama
Total Station
Yersel Lazer Tarayıcılar
Küresel Konumlandırma Sistemleri (KKS)
Arkeojeofizik
Amaçlar
Yöntemler
Jeomanyetik
Elektrik Özdirenç
Jeoradar (Ground Penetrating Radar-GPR)
Elektromanyetik (EM)Yöntemler
Hangi Yöntem, Ne Zaman?
Araştırmanın Tasarlanması
Verinin İşlenmesi - Yorumlama, Arşivleme ve Üstveri (Metadata)
Arşivleme ve Üstveri (Metadata)
Havadan ve Uzaydan Uzaktan Algılama
Havadan Algılama
Hava Fotoğrafları
Uzaktan Kontrollü Hava Sistemleri
LiDAR (Light Detection and Ranging)
Uzaydan Algılama
Çok Yüksek Çözünürlüklü Sistemler
Yüksek Çözünürlüklü Sistemler
CORONA
Orta Çözünürlüklü Sistemler
Düşük Çözünürlüklü Multi-Spektral Sistemler
Radar Sistemler
Coğrafi Bilgi Sistemleri
Tanım
CBS’nin Bileşenleri
CBS’nin Temel Veri Yapısı
Mekânsal Veri
Öznitelik Verisi
Hücresel (Raster) Model
Vektörel Model
Hücresel ve Vektörel Modellerin Karşılaştırmalı İncelemesi
CBS Temel İş Süreci
Veri Toplama
Veri Yönetimi
Veri İşleme
Veri Sunumu
?Arkeolojide CBS Uygulamaları
Yüzey Araştırmaları
Kazılar
Klasik Yerleşim Kuramlarının İncelenmesi
Sıra Büyüklük Analizi (Rank-size Analysis)
Tahmin Modelleri (Predictive Models)
Görünürlük Analizi (Viewshed Analysis)
Maliyet Yüzeyi Çözümlemesi (Cost Surface Analysis)
Çevirimiçi Coğrafi Bilgi Sistemleri
Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY) Projesi
MEGA – Jordan
Neolithic Thessaly – IMS
The Digital Atlas of Roman and Medieval Civilization (DARMC)
CORONA Atlas of the Middle East
Kaynakça
ARKEOLOJİDE YÜZEY ARAŞTIRMALARI: Yöntem, Tarihçe ve Uygulama
Elif Koparal
Giriş
Yüzey Araştırmalarının Kısa Tarihçesi ve Örnek Uygulamalar
Diyala-Uruk Yüzey Araştırmaları, Irak
Viru Vadisi Yüzey Araştırması
Boeotia Yüzey Araştırması
Laconia Yüzey Araştırması
Hatay Amik Ovası Yüzey Araştırması
Antikythera Yüzey Araştırması Projesi
Türkiye’de Yüzey Araştırmalarının Kısa Tarihçesi
Yüzey Araştırması Yöntembilimi ve Uygulanması
Yüzey Araştırması Planı ve Stratejisinin Oluşturulması
Araştırma Alanının ve Hedeflerin Belirlenmesi
Bütçe Oluşturulması
Ruhsat ve İzin İşlemleri
Saha Çalışması Öncesinde Yapılması Gerekenler
Literatür Araştırması ve Gerekli Belgelerin Derlenmesi
Topografik, Jeolojik ve İdari haritalar
Veri Tabanları
Ön Keşif Çalışması
Saha Çalışması
Yaygın ve Yoğun Yüzey Taraması
Örnekleme Stratejisi
Yüzey Temsiliyeti ve Görünürlüğü
Tutarlılık Kontrolü
Çevresel Arkeoloji Çalışmaları
Yüzey Araştırması Verilerinin Değerlendirilmesi ve Yorumlanması
Yüzey Araştırması Yöntem ve Analizinde Anahtar Tartışmalar, Terimler ve Modeller
Son Değerlendirme
Kaynakça
STRATİGRAFİK YÖNTEM
Sinan Ünlüsoy
Giriş
Stratigrafi Nedir? Niçin Önemlidir?
Bir Yöntem Olarak Stratigrafinin Tarihçesi
Arkeolojik Tabakalar Nasıl Oluşur? Arkeolojik Tabakaların Özellikleri Nelerdir?
Arkeolojik Tabakalaşmanın İlkeleri
Bir Stratigrafik Yöntem Olarak Harris Matris
Arkeolojik Tabakalaşmanın Temel Kavramları
Sonuç
Kaynakça
ZOOARKEOLOJİ
Canan Çakırlar
Giriş
Tanım
Tarihsel Gelişim (Dünyada ve Türkiye’de)
Anahtar Meseleler, Güncel Tartışmalar
Antropoloji
Arkeoloji
Paleoekoloji ve Doğa Tarihi
Temel Yöntemler
Kazıda
Laboratuvarda
Makroskobik Yöntemler
Moleküler ve Mikroskobik Yöntemler
Sayısal Yöntemler
Geleceğe Dair
Kaynakça
ARKEOBOTANİK: İnsan ve Bitki İlişkisi Çerçevesinde Gelişen Bir Bilim Dalı
Müge Ergun, Ceren Kabukçu, Ceren Çilingir İpek
Giriş
Arkeobotaniğin Tarihçesi
Arkeobotanik Malzemenin Tanıtımı
Mikroskobik Kalıntılar ve Analiz Yöntemleri: Polen, Fitolit ve Nişasta Analizleri
Polen ve Spor Analizleri
Fitolit Analizleri
Nişasta Analizleri
Makroskobik Kalıntılar ve Analiz Yöntemleri:
Tohum, Meyve/Yemiş, Odun, Gövde ve Kök Analizleri
Tohum ve Meyve/Yemiş Kalıntılarının Analizi (Karpoloji)
Yumru ve Kök Analizleri ile Otsu Bitkilerin Sap Analizleri
Odun Kömürü Analizi (Antrakoloji)
Makroskopik Kalıntıların Farklı Korunma Biçimleri
Kömürleşme
Suya Doyma
Donma
Kuruma/Kavrulma
Mineralleşme
Bitki Negatif İzleri
Güncel Arkeobotanik Araştırmalar
Tarımın Başlangıcı
Morfolojik Veriler
Genetik Veriler
Tarıma İlişkin Uygulamalar
Çevresel ve Ekolojik Koşullar
Arkeobotanik Araştırmaların İlişkide Olduğu Diğer Alanlar
Etnobotanik
Deneysel Arkeoloji
Türkiye’de Güncel Arkeobotanik
Sonuç
Kaynakça
BİYOLOJİK ANTROPOLOJİ VE ARKEOLOJİDE KULLANILAN YÖNTEMLERİ
M. Songül Alpaslan Roodenberg
Önsöz
Giriş
Antropolojinin Genel Tanımı ve Başlıca Alt Bölümleri nelerdir?
Antropolojinin Amacı Nedir?
Antropolojinin Ortaya Çıkışı
Gömütlerin Tarihçesi
İnsan İskelet Anatomisi ve Dişler
Tafonomi ya da Gömülmenin Kuralları
İskelet Kazı Metodları
İnsan Kemikleri ile Mezarların Kazılması ve Temizlenmesi
Fotoğraf Çekimi, Çizim ve İskelet Formları
Kemiklerin Toplanması ve Taşınması
Kemiklerin Analizlere Hazırlanması
Kremasyon
Antropolojik, Jeokimyasal (izotop) ve Moleküler Genetik (Antik DNA) Metotlar
Cinsiyetin Tespiti
Kemik ve Dişlerden Ölüm Yaşının Tespiti
Kemiklerden Boy Uzunluğunun Hesaplanması
Tespit Edilebilen Hastalık, Yaralanma ve İzler
Kemik ve Dişlerin Radyolojik Görüntülenmesinde Kullanılan Biyomedikal Yöntemler
Mikroskobik Teknikler
Kararlı İzotop Analizi
İnsan Kalıntılarının DNA Analizi
Radyokarbon Yöntemi ile İnsan Kemiklerinin Tarihlendirilmesi
Sonsöz
Kaynaklar
YONTMA TAŞ ALET ÇALIŞMA METODOLOJİSİ
İsmail Baykara ve Berkay Dinçer
Giriş
Teknoloji ve Yongalama Sistemi (Üretim Zinciri) (Chaîne Opératoire)
Hammadde Kaynakları
Bir Yontma taş Aletin Tespiti: “Doğa işi” mi, “İnsan işi” mi?
Taş Aletlerin Biçimsel Terimleri ve Teknolojik Tanımlamaları
Ölçümler
Yontma Teknikleri
Yontma, Yongalama, Biçimlendirme ve Düzeltme
Tipoloji
Sonuç
Kaynakça
ÇANAK ÇÖMLEK ÇALIŞMALARI: Tarihçe, Temel Kavramlar ve Yeni Yaklaşımlar
Çiler Çilingiroğlu ve Martin Godon
Tanımı ve Önemi
Tarihsel Gelişim
Kazı Esnasında Çanak Çömleklerin İncelenmesi
Veri Tabanının Oluşturulması
Tipolojik Yaklaşım
Teknolojik ve Ekolojik Yaklaşım
Ekolojik Yaklaşım
Teknik Sistem ve Üretim Zinciri Kavramı
Üretim Zinciri Analizi
Kilin temin edilmesi ve çamurun hazırlanması
Biçim Verme Yöntemleri
Yüzey Düzeltme Yöntemleri
Pişirme yöntemleri
Seramik Etnoarkeolojisi
Çanak Çömlek Çalışmalarında Arkeometrik Yöntemler
Doğrudan Analizler
Makroskopik Analiz
Optik Mikroskopi (Petrografi)
Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM)
Radyografi
Dolaylı Analizler
X-ışını Kırınım Yöntemi (X-ışını difraktometresi) (XRD)
X-ışını Floresans Spektrometresi (XRF)
Nötron Aktivasyon Analizi (NAA)
İndüktif Olarak Eşleştirilmiş Plazma – Kütle Spektrometresi (ICP-MS)
Hızlandırıcılar
Organik Tortu Analizi
Sonuç
Kaynakça
(Tanıtım bülteninden)
Arkeolojiye dair daha fazla içerik için Arkhe Arkeoloji Dergisi ve Arkhe Kitap bölümlerini ziyaret etmeyi unutmayın.