Xanthos Antik Kenti

Xanthos Antik Kenti

Xanthos Antik Kenti, Fethiye – Kaş karayolu üzerinde Fethiye’nin 46 kilometre uzağındaki Kınık Beldesi’nde yer almaktadır. Antik Çağ’daki adı Xanthos Nehri olan bugünkü Eşen Çayı’nın kenarındaki ovaya hakim iki tepe üzerine kurulmuştur. Bunlardan biri Eşen Çayı’nın kenarından sarp kayalıklar şeklinde yükselen Likya Akropolü, diğeri ise kuzeyde yer alan ve çok daha yüksek olan Roma Akropolüdür. Likya Birliği’nin idari merkezi olarak bilinen Xanthos, Likya dilinde yazılmış olan tabletlerde Arnna olarak adlandırılmıştır.

Homeros, Xanthosluların Troya Savaşı’na katıldıklarını anlatır. Ancak arkeolojik kazı çalışmalarında elde edilen buluntular kentteki yerleşim izlerine dair MÖ 8. yüzyıldan öncesine götürmemektedir.

Xanthos, tarih boyunca Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar gibi çeşitli medeniyetler tarafından yönetilmiştir. MÖ 545 – 546 yıllarında Persler tarafından kuşatılmıştır. Kuşatmaya karşı koyan ve direnen Xanthoslu erkekler bu duruma engel olamayacaklarını anlayınca teslim olmak yerine kentteki yaşlıları, çocukları ve kadınları Likya Akropolüne toplayıp ateşe vermişler kendileri de savaşarak ölmüşler ve Perslere insansız ve harabe halinde bir şehir bırakmışlardır.

MÖ 334 yılında kenti Büyük İskender almıştır. İskender’in ölümünün ardından MÖ 309 yılından itibaren kent, Mısır Hanedanı Ptolemaios’ların egemenliği altına girmiştir. Ardından pek çok Likya kenti gibi Suriye Kralı III. Antiokhos’un egemenliğini kabul etmiştir. MÖ 2. Yüzyılda Likya Birliği’nin başkenti olan Xanthos, MÖ 42 yılında Romalı Brütüs tarafından yakılıp yıkılmış, yerle bir edilmiştir. Sonrasında İmparator Marcus Aurelius’un imar faaliyetleri sonucu tekrar ayağa kalkmıştır. Roma egemenliği altındaki kentte MS 1. yüzyılda İmparator Vespasianus adına bir tak yapılmıştır. Kentte bugün görebildiğimiz kalıntıların pek çoğu Roma Dönemi’ne aittir.

Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi olan Xanthos’a bu dönemde de pek çok yeni yapı inşa edilmiştir. 7. yüzyıldan sonra kent, Arap akınları sebebiyle önemini yitirmiştir.

Kentteki kalıntılar arasında Likya Akropolünün kuzeyinde bir Roma Dönemi tiyatrosu yer almaktadır.

Bu tiyatronun batısında yer alan kalıntılardan biri yüksek dikdörtgen yekpare kaide üzerindeki ölü ailesi ile yanındaki kadın gövdeli, kanatlı yaratıklar olan ve ölülerin ruhlarını gökyüzüne taşıdıklarına inanılan “Harpy” kabartmalarına sahiptir. Bugün orijinal kabartmaları, Biritish Museum’da sergilenen Harpy Anıtı, MÖ 5.  yüzyıla tarihlenmektedir. Bu anıt mezarın yanında ise 4. yüzyıla ait diğer bir kaideli Likya lahdi yer almaktadır.

Tiyatronun bitişinde Roma Dönemi agorası yer almaktadır. Agoranın kuzeydoğu köşesinde, Harpy Anıtına çok benzer, yekpare dikdörtgen gövdesinde Likya ve Grekçe dilinde yazılmış kitabe yer alan MÖ 5. yüzyıla ait anıt mezar bulunmaktadır. Anıtın gövdesindeki kitabe bugüne kadar bulunmuş olan Likya dilindeki en uzun kitabe olup, Kherei adlı Xanthos’lu prensin serüvenlerini anlatmaktadır. Roma Akropolünde de birçok kaya mezarı ve kaideli mezarı yan yana görmek mümkündür. Bu alanın güney eteklerde yer alan, Aslanlı Mezar, Pa vaya ve Merehi lahitlerinin kaideleri dışında tamamı British Museum’da sergilenmektedir.

Günümüz kalıntılarına doğru çıkan rampanın sağ kenarında sadece temelleri kalmış olan İÖ 4'üncü yüzyıla ait tapınak planlı Nereidler Anıtı da kentin British Museum’da sergilenen ünlü anıtlarından biridir. 

Xanthos Antik Kenti, 1838 yılında Charles Fellows tarafından keşfedilmiş, pek çok kalıntısı Londra’ya götürülmüştür. Bundan 112 yıl sonra 1950 yılında kentte ilk kazılar Fransız arkeologlar tarafından başlatılmıştır. 2011 yılından itibaren kentteki kazı çalışmaları Akdeniz Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burhan Varkıvanç başkanlığında sürdürülmektedir. Kent, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.

Görsel Kaynak: Türkiye Kültür Portalı

Arkeolojiye dair daha fazla içerik için Arkhe Arkeoloji Dergisi ve Arkhe Kitap bölümlerini ziyaret etmeyi unutmayın.