Eski Mezopotamya’da Hukuk

Eski Mezopotamya’da Hukuk

Hukuk kurallarının ne zaman ve nasıl oluştukları hususu yeterince açık olmamakla beraber, ilk defa bireylerin bir araya gelerek aile ve toplum kurmalarıyla ortaya çıkmış olduğu düşünülmektedir. Aile ve toplum düzeninin sağlıklı bir şekilde yapılanması, toplumun bekasının sağlanması ve en önemlisi insanların haklarının korunması amacıyla çok erken dönemlerde toplumu bağlayıcı bazı kuralların konulduğundan şüphe yoktur. Dolayısıyla başkalarının istismar ve hakaretlerini yasaklamak veya bunu bertaraf ve kontrol etmek için bazı cezaların konulduğu anlaşılmaktadır. Böylece ilk defa, toplum hayatında bazı davranışlar suç kabul edilmiş ve buna karşılık cezaî miktar tespit edilip uygulanmıştır. İşte bu aşama, örfî hukukun ilk oluşum evresidir. 

Örfi hukuk veya teamül hukuku, örf, adet ve geleneklerin şekillendirdiği sözlü hukuk olarak değerlendirilebilir. Örfî hukukun ne kadar süreyle varlığını sürdürdüğü ise bilinmemektedir. Ancak yazılı hukukun ortaya çıktığı dönemlerde dahi örfî hukukun saklı kaldığına şüphe yoktur. Tarihi süreçte hemen hemen her toplumun hukuki gelişimi incelendiğinde, toplumda zaten var olan sözlü hukuk kurallarının yazının kullanılmasıyla beraber yazılı hukuk kurallarına dönüştürüldüğü görülmektedir. Bu adımı atan ilk toplum ise, yazının da icadını başaran Sümerlilerdir. Gerçekten Sümerliler, MÖ 2350 yıllarında ilk yazılı hukuk kurallarının oluşturmuşlardır.

Söz konusu kurallardan, toplumun her bireyinin suç işleme zaafına müsait olduğu ve buna karşılık tedbir alındığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, Eski Mezopotamya toplumlarının ortaya koymuş oldukları çivi yazılı hukuk metinlerinde çeşitli suçların tasavvur edildiği ve bu suçlara verilecek cezaların tespit edildiği bir ceza hukukunun varlığı tespit edilmektedir. Ancak bu düzenlemeler incelendiğinde, bilimsel bir sistem içerisinde oluşturulmuş ve derlenmiş bir kanun niteliğinde olmayıp özel hukuktan ceza hukukuna kadar dağınık hükümlerden oluştuğu görülmektedir. Yani çivi yazılı hukukta bir ceza hukuku, modern hukukta olduğu gibi, ayrı başlıklar altında bir bütün olarak ele alınmamıştır. Dolayısıyla mevcut dağınık bilgiler, bu konuda çalışanların özel çabaları ile tespit edilebilmekte ve toparlanabilmektedir. 

Makalenin devamını Arkhe Dergisi 22. Sayı: Çağlar Boyu Suç ve Ceza sayısından okuyabilirsiniz.

Görsel: Babil Kralı Hammurabi'nin kanunlarının yazılı olduğu yaklaşık iki buçuk metre uzunluğundaki bazalt stel. Louvre Müzesi /Paris