Antik Dünyada Bayramlar ve Festivaller

ANTİK DÜNYADA BAYRAMLAR VE FESTİVALLER

İnanç olgusu yüzyıllardır insanlık tarihindeki en önemli unsurlardan biri olmuştur. Günlük yaşam, kültür, sanat, eğitim ve daha pek çok alanda inancın etkisi hemen her toplumda karşımıza çıkmaktadır.

Antik Çağ’ın çok tanrılı inanç sisteminde bulunan tanrılar, tanrıçalar ve bazı kutsal varlıkların başından geçen hikayeler insanların hayatlarında önemli bir yer edinmiş, bu mitolojik hikayelerden yola çıkılarak bayramlar, festivaller ve şenlikler düzenlenmiştir.

Özellikle Antik Yunan toplumunda bayramlar ve festivaller önemli bir yere sahiptir. Genellikle tarım ve hasatla ilgili oldukları bilinen bu bayramlar ve şenlikler; verimli bir hasat, bolluk ve bereket, hastalıklardan korunmak gibi amaçlarla düzenlenmekteydi. Belirli ritüeller ve kurallar çerçevesinde düzenlenen bu törenlerde tanrılara kurbanlar adanırdı.

Görsel: Bronz ayna apliği üzerinde Dinysos, Eros ve Kithara çalan figür, The J. Paul Getty Museum

Bu bayram ve festivallerin en çok bilinenleri;

Demeter ve Persephone Onuruna Düzenlenen Thesmophoria Şenlikleri

Tanrıça Demeter ile ilgili mitlerin pek çoğu kızı Persephone ile birlikte yaşadığı olayları konu almaktadır. Yunan mitolojisinde anne ve kız olarak yer bulan tek tanrıça grubu Demeter ve Persephone’dir.

Demeter ve Persephone ilgili Antik Yunan’da pek çok festival düzenlenmekteydi. Bunlar arasında en bilineni Thesmophoria şelikleridir. Bu şenlik, ismini tanrıça Demeter’in sıfatlarından biri olan Thesmophoros’tan almaktadır. Ekim ve Kasım ayları içerisinde düzenlenen ve üç gün süren bu şenliklerin toprağa tohum atılırken gerçekleştirildiği bilinmektedir.  Thesmophoria Şenliklerinin her gününe farklı bir isim verilmiştir. Birinci gün “Anados”, ikinci gün “Nesteia” ve üçüncü gün “Kalligeneia” olarak isimlendirilmiştir.

Bolluk ve bereketi, toprağın verimliliğini arttırması için düzenlenen bir şenliktir. Bu festivalde doğurganlığı ile bereketi simgelediğinden dolayı ana figür kadındır. Şenliklere katılacak olan kadınların ne şekilde seçildiği bilinmemekle birlikte statü sahibi kadınlar oldukları düşünülmektedir.

Görsel: Satyr ve Maenadlar arasında duran sarhoş Dionysos, mermer rölyef, MS 2. Yüzyıl, Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi

Dionysos Şenlikleri

Dionysos daha çok şarap, zevk, eğlence ve sarhoşluk tanrısı olarak bilinir. Üzüm bağlarını koruyan ve şarabı bulan tanrı olduğuna inanılmasından dolayı tarım ile de ilişkilendirilmiştir.  

Tarım ile ilişkilendirilmiş olmasının yanı sıra yukarıda anlatılan mitoslarda hayvan kılığına girmesinden ötürü Dionysos’un boğa şeklinde tasvir edildiği de görülmektedir.

Dionysos onuruna düzenlenen en büyük şenlik Anthesteria Festivali’dir. Bu festival Atina ve İonia kentlerinde Dionysos adına düzenlenen en eski festivaldir. Şubat ve Mart aylarında düzenlenen festivalde yeryüzüne çağrılan tanrının yeraltından çıkarak Atinalı kadınlar arasında yeryüzüne geldiğine inanılırdı. Festivalden önce ilk üzüm hasadının ham üzümleri ile 40 günlük beklemeye alınan üzümler karıştırılarak fermente olması bekleniyordu. Anthesteria zamanında şarapların hazırlanması bitmeli ve içilmeye hazır hale gelmiş olmalıydı.

Görsel: Thesmophoria Şenlikleri, Francis David Millet, 1894 -1897

Apollon Onuruna Düzenlenen Bayramlar ve Festivaller

Antik Yunan inancında büyük bir yeri olan Apollon’a Anadolu’nun ve Kıta Yunanistan’ın birçok kentinde saygı duyulmuş ve kendisi için farklı festivaller düzenlenmiştir. Bu festivallerde çeşitli kurban ve sunu ritüelleri gerçekleştirilmiştir. Bu festivaller arasında en bilindik olanı bereketi artırmak amacıyla kutlanan tarım festivali Thargelia’dır.

Dört yılda bir kutlanan bu festival Temmuz ve Ağustos aylarında kutlanırdı. Apollon doğduktan sonra ilk işi, Gaia’nın oğlu olan yılan formundaki kehanetin koruyucusu Python’u öldürmek olmuştur. Yaratığı öldürdükten sonra kehanet merkezine hakim olmuştur. Bu sebeple Delphoi ile özdeşleşmiş ve 47 Pythios sıfatını almıştır. Bu festival de Apollon’un ilk işinin onuruna kutlanmıştır. Tüm Apollon festivallerinde oluğu gibi bu festivalde de müzik ön plandadır.

Athena Onuruna Düzenlenen Bayram ve Festivaller

Savaşın yanı sıra aklı ve zekayı da temsil eden Athena, Zeus’un ilk eşi olan Metis’in kızıdır. Metis hamile olduğu sırada Zeus tarafından yutulur. Zeus Metis’i doğuracağı çocuğun erkek olması durumunda kendisini gökyüzü imparatorluğundan kovacağına inanmasıydı. Ancak Metis’i yutmasının ardından başındaki ağrıdan dolayı Hephaistos’a kafasını yarmasını söyledi. Yarılan kafadan silahları ile birlikte Athena çıktı. Belki de kız olmasından dolayı kehanetin gerçekleşmeyeceğine inanan Zeus Athena’nın doğumu ile çok mutlu olmuştur.

Tanrıça Athena onuruna düzenlenen festivallerden en bilineni Panatheneia Festivali’dir. Atina’da kutlanan en büyük ve en önemli festivaldir. Bu festivale çok sayıda erkek ve kadın katılırdı. Çeşitli yarışmalar ve kurban törenleri düzenlenirdi. Kurban törenleri hakkında da bazı bilgiler bulunmaktadır. Şehrin doymasına yetecek kadar hayvanın ( bunların öküz, koyun ve kurban oldukları söylenir) kurban edildiği bilinmektedir. Festivalde müziğin de önemli bir yeri vardı. Bazı Antik yazarlar şenlikler sırasında müzik yarışmalarının da yapıldığını aktarmıştır.

Arkeolojiye dair daha fazla içerik için Arkhe Arkeoloji Dergisi ve Arkhe Kitap bölümlerini ziyaret etmeyi unutmayın.